آینده پرداخت دیجیتال

آینده پرداخت دیجیتال

نازنین دانش‌خواه، متخصص نوآوری شرکت «فناپ‌تک»

پرداخت، همچون رگ حیات اقتصاد جهانی است. با گسترش نیاز جامعه به خدمات دیجیتال، شاهد افزایش پرداخت دیجیتال هستیم؛ لذا شرکت‌ها برای همسویی بهتر با خواسته‌های مشتری و بایدها و نبایدهای تجاری، سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در بازسازی سامانه‌های پرداخت خود انجام می‌دهند. بنا بر «گزارش سالانه تجارت الکترونیکی کشور»، جمع مبالغ خرید اینترنتی در سال 1399 در مقایسه با سال 1398، رشد 159 درصدی و تعداد تراکنش‌ها نیز رشد 49 درصدی داشته است. در سطح جهانی نیز روند کلی به سمت استفاده بیشتر از گزینه‌های دیجیتال و نوآوری در پرداخت دیجیتال، مانند "BNPL" (bye now, pay later) و «ارزهای دیجیتال و کیف پول دیجیتال» است. به گزارش مک‌کنزی، در سال 2021، 82 درصد از آمریکایی‌ها از نوعی پرداخت دیجیتال (شامل خرید برخط از طریق مرورگر یا خرید درون‌برنامه‌ای، پرداخت در فروشگاه با استفاده از تلفن همراه یا کد QR و پرداخت فردبه‌فرد) استفاده کرده‌اند و طبق پیمایش PYMNTS.COM در سال 2021، با اینکه کارت اعتباری (credit card)، کارت نقدی (debit card) و پول نقد (cash)، همچنان رتبه اول تا سوم را در بین روش‌های پرداخت دارند، اما همزمان، دیگر روش‌های پرداخت نیز در حال رشد هستند.

از منظر رفتار و ذهنیت مصرف‌کننده، در گزارشی از مک‌کنزی در سال 2021، مشاهده شد که امروزه رفتار افراد 18 تا 34 و 35 تا 54 ساله در پرداخت برخط بسیار شبیه یکدیگر شده؛ اما نرخ پذیرش پرداخت درون‌برنامه‌ای، در افراد 18 تا 34 ساله بسیار بیشتر از افراد مسن است. از منظر سطح اعتماد مصرف‌کننده به شرکت‌های خدمات مالی و شرکت‌های فناوری نیز بیشترین سطح اعتماد، مربوط به بانک‌ها و شبکه‌های پرداخت سنتی (ویزا و مسترکارت) است. با وجود پایین بودن این اعتماد نسبت به فین‌تک‌های جدید، شرکت‌هایی همچون «آمازون»، «اپل» و «پی‌پال» به‌دلیل شهرت خود مورد اعتماد هستند. به‌طورکلی و همان‌طور که انتظار می‌رود، سطح اعتماد به خدمات دیجیتال در افراد جوان بیشتر است.

این روزها یکی از موضوعات مهم حوزه پرداخت، همه‌گیری کروناست که به گزارش مک‌کنزی از سال 2020 موجب تقویت تغییرات در رفتار کاربران در حوزه پرداخت از جمله کاهش استفاده از پول نقد، مهاجرت از فروشگاه به خرید و فروش برخط و پذیرش پرداخت‌های فوری شده است. هنوز مشخص نیست که کدام‌یک از این تغییرات، دائمی و کدام‌یک موقت است؛ برای مثال، پرداخت‌های نقدی در سال 2020 در سراسر جهان، 16 درصد کاهش یافت که عامل اصلی آن، تعطیلی موقت بسیاری از مکان‌های تجاری ناشی از بیماری بود. ما انتظار داریم که بر اثر کاهش محدودیت‌های رفت‌وآمدی دوران پساکرونا و بهبود اقتصادی، استفاده از پول نقد دوباره افزایش یابد؛ اما شواهد نشان می‌دهد که تقریباً دوسوم این کاهش، دائمی است. در ایران نیز بر اساس «سامانه نماد اعتماد الکترونیکی کشور»، شکایات دریافتی در سال 1399 در مقایسه با سال 1398، 173 درصد رشد داشته است که می‌توان آن را به تغییر الگوی خرید مردم بر اثر شیوع بیماری کرونا و تمایل به خرید اینترنتی نسبت داد. در سال 2022، با ادامه شرایط همه‌گیری، شاهد افزایش تقاضا برای پرداخت‌های بدون تماس (contactless)، برخط، و دیجیتال خواهیم بود. این بدان معناست که فین‌تک‌های جدید، با هدف ایجاد ابزارهای پرداخت سریع‌تر، آسان‌تر، و ارزان‌تر، موفق به جذب میلیاردها دلار سرمایه در سراسر جهان خواهند شد. در ادامه، به سه روند برجسته حوزه پرداخت اشاره می‌کنیم:

1.الان بخر، بعد پرداخت کن BNPL(bye now, pay later):

همچنان که گذشت، BNPL، یکی از نوآوری‌های حوزه پرداخت دیجیتال و گونه مدرن پرداخت‌های موقت و اقساطی است. در مقایسه با کارت‌های اعتباری که برای استفاده مکرر در نظر گرفته شده‌اند، BNPL برای تراکنش‌های واحد به‌کار گرفته می‌شود و بیشترین انگیزه مصرف‌کنندگان برای روی آوردن به آن‌، نپرداختن کارمزد کارت‌های اعتباری و خرید بیشتر از موجودی است. بر اثر شیوع کرونا و افزایش محبوبیت این روش پرداخت، insiderintelligence پیش‌بینی می‌کند که حجم مبادلات بین‌المللی از طریق این روش، به 680 میلیارد دلار در سال 2025 برسد. از منظر نفوذ در بین مردم، پیمایش صورت‌گرفته توسط مک‌کنزی در سال 2021 نشان می‌دهد که 30 درصد افراد از طریق BNPL خرید کرده‌اند یا به آن تمایل دارند، که این رقم نسبت به سال گذشته 3 درصد افزایش داشته است. در مورد کالاهایی مانند پوشاک، لپ‌تاپ و محصولات زیبایی، 20 درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که بدون وجود امکان خرید BNLP خرید نمی‌کردند، که آمار قابل توجهی است. این نرخ، در مورد محصولات دیگر کمتر است؛ برای مثال در مورد لاستیک، قطعات خودرو و لوازم‌خانگی، فقط 3 تا 5 درصد از خریداران، در صورت نبود BNLP، خرید خود را لغو می‌کردند. از نگاه جمعیت‌شناختی، این روش پرداخت، بیشترین جذابیت را در بین نسل Y (متولدین 1980 تا 1995) و نسل Z (متولدین 1995 تا 2005) دارد و عمده جذابیتش برای افراد جوان‌تر و با جریان نقدی محدودتر، انعطاف‌پذیری آن است. پیمایش انجام‌شده توسط The Ascent در سال 2021 نشان می‌دهد که بیشترین اقلام خریداری‌شده از طریق BNLP، شامل لوازم الکترونیکی، پوشاک، لوازم خانگی و دیگر کالاهای دیجیتال مانند فیلم، موسیقی، و بازی است. با گسترش راه‌حل‌های مبتنی بر BNLP به سمت خدمات تجاری، مسافرت، و مراقبت‌های بهداشتی، انتظار داریم که پذیرش آن در میان مصرف‌کنندگان مسن نیز افزایش یابد.

فین‌تک‌ها و مؤسسات مالی بزرگ، برای تصاحب سهم بازار BNPL، با یکدیگر در حال رقابت هستند. دفتر حمایت مالی از مصرف‌کننده (CFPB)، به آگاه‌سازی مردم در این‌باره پرداخته و از اواخر دسامبر تحقیقاتی را درباره سودمندی و ناسودمندی‌های آن آغاز کرده و به بازیگران اصلی از جمله Affirm، Afterpay، Klarna، PayPal و Zip تا 1 مارس 2022 فرصت داده است تا پاسخ خود را ارسال کنند. داده‌های حاصل از این تحقیقات، ممکن است منجر به وضع مقرراتی در این زمینه شوند. اقدام CFPB در آمریکا و شکل‌گیری مقررات BNPL در استرالیا و بریتانیا برای محافظت از افراد با دانش مالی محدود یا افراد کم‌سن در برابر خطر بدهکار شدن، نشان می‌دهد که به‌روزرسانی قانون، همگام با نوآوری‌های مالی، تا چه اندازه برای اقتصادهای بزرگ دنیا اهمیت دارد.

2.ارزهای دیجیتال (Cryptocurrency):

ارز دیجیتال یا رمزارز، نوعی پول دیجیتالی است که می‌تواند جایگزین ارزهای رایج باشد و به‌عنوان یکی دیگر از نوآوری‌های نام‌آشنای این حوزه، به‌سرعت در حال نفوذ در بین مردم است. ارزهای دیجیتال، با پروتکل‌های رمزگذاری‌شده طراحی و موجب کاهش تقلب و ممانعت از جعل و کلاهبرداری ارزی می‌شوند. رمزارزها انواع مختلفی دارند که هرکدام از آنها کاربرد خاصی دارد و چند مورد از معروف‌ترین آنها عبارت‌اند از بیت‌کوین، ریپل، اتریوم و لایت‌کوین. 20 درصد پاسخ‌دهندگان، علاقه‌مند به خرید ارزهای دیجیتال یا کاربران بالقوه آن هستند (یعنی نرخ نفوذ ارزهای دیجیتال، برابر با 20 درصد است) که این نرخ نسبت به سال گذشته 14 درصد افزایش داشته است. بیشترین دلیل افراد برای تصاحب ارزهای دیجیتال، به ترتیب شامل سرمایه‌گذاری، علاقه‌مندی شخصی به فناوری و خرید کردن است. همچنین 41 درصد از پاسخ‌دهندگان آشنا با ارزهای دیجیتال می‌‌گویند که دلیل خرید نکردن، نداشتن آگاهی از عملکرد آنهاست؛ بنابراین، هرگونه کار ترویجی در این حوزه، گستره رشد زیادی دارد. پس از شیوع کرونا و با رواج دورکاری، برخی شرکت‌ها به ارائه‌دهندگان شخص ثالث روی آورده‌اند؛ برای مثال شرکت Deel که ارائه‌دهنده خدمات پرداخت از طریق ارز دیجیتال است، می‌تواند حقوق کارمندان را مستقیماً به حساب بانکی یا کیف پول دیجیتال آنها (مانند PayPal، Payoneer و Revolut) واریز یا مستقیماً به خودشان عرضه کند. ناگفته نماند که پذیرش دریافت حقوق از طریق ارز دیجیتال، نیاز به ریسک‌پذیری بالایی دارد، چرا که این فضا دارای نوسانات زیادی است؛ برای مثال، در سال 2021، قیمت بیت‌کوین به 67000 دلار رسید و متعاقباً به زیر 30000 دلار سقوط و مجدداً صعود کرد، یا اتریوم در تاریخ 1 دسامبر رکورد 4800 دلاری را تجربه کرد، اما قیمت آن در حدود 3600 تا 3900 دلار کاهش یافت. پرداخت از طریق بیت‌کوین و دیگر ارزهای دیجیتال، برای افرادی که ضمن داشتن یک افق بلندمدت، به آینده ارزهای دیجیتال خوش‌بین هستند و نوسانات آن را می‌پذیرند، می‌تواند فرصتی هیجان‌انگیز برای افزایش سرمایه باشد.

3.کیف پول دیجیتال (Digital wallet):

‌همان‌طور که گفتیم، اثرات همه‌گیری موجب تغییر ترجیحات مصرف‌کنندگان در اشکال بدون تماس (Contactless) پرداخت، از جمله افزایش استفاده از کیف پول دیجیتال شده است. طبق آخرین گزارش فصلی Fiserv، استفاده از کیف پول‌های دیجیتال در سه سال گذشته به طور پیوسته افزایش یافته است. در سال 2021، از هر ده مصرف‌کننده تقریباً هفت نفر (68 درصد) از کیف پول دیجیتال استفاده کرده‌اند که 19 درصد بیشتر از سال گذشته (2019) است.

بیشتر افراد به‌اشتباه تصور می‌کنند که کیف پول دیجیتال و کیف پول الکترونیک و کیف پول تلفن همراه، مترادف یکدیگر هستند، اما در واقع متفاوت‌اند. کیف پول دیجیتال (Digital Wallet) به فناوری‌هایی گفته می‌شود که به‌صورت الکترونیکی، شماره کارت اعتباری، شماره کارت نقدی، شماره کارت وفاداری و مواردی از این دست را در فضای ابری ذخیره می‌کنند اما پول شما همچنان در حساب بانکی یا کارت اعتباری‌تان باقی می‌ماند. کیف پول دیجیتال، فقط جزئیات حساب شما را حفظ می‌کند تا تراکنش‌ها را آسان‌تر سازد؛ برای مثال، Google Play، Masterpass و Visa Checkout نمونه‌هایی از کیف پول دیجیتال هستند. با کیف پول‌های دیجیتال، نه‌تنها نیازی به پول نقد نخواهیم داشت، بلکه بدون کارت نیز می‌توانیم خرید کنیم. برخی بانک‌ها برنامه کیف پول دیجیتال خاص خود را به مشتریان ارائه می‌دهند. سازوکار کیف پول الکترونیکی (E-Wallet)، به‌صورت پیش‌پرداخت است؛ به این صورت که پیش از تراکنش، بارگیری پول انجام می‌شود و می‌توان از طریق تارنمای اختصاصی کیف پول الکترونیکی یا برنامه کاربردی، به آن دسترسی داشت. برای مثال، برنامه «تومان»، نوعی کیف پول الکترونیک است که برای پرداخت کرایه تاکسی از آن استفاده می‌شود؛ معمولاً کسب‌وکارهای کوچک، به ارائه کیف پول الکترونیک روی می‌آورند.

کیف پول تلفن همراه (Mobile Wallet) را می‌توان به‌عنوان یک برنامه بر روی گوشی تلفن همراه خود نصب کرد و در فروشگاه‌های فیزیکی، با زدن گزینه «برای پرداخت ضربه بزنید» (tap to pay) و به کمک فناوری NFC، خرید را انجام داد. اسکن کردن کد QR به‌وسیله تلفن، ساعت هوشمند، یا ردیاب تناسب اندام، راه‌های دیگری برای استفاده از کیف پول‌های تلفن همراه است. مطالب گفته شده در بالا به این معنا نیست که این عملکردها نمی‌توانند با یکدیگر ادغام شوند. برای مثال، PayPal هم یک کیف پول دیجیتال و هم کیف پول الکترونیکی است، اما کیف پول تلفن همراه نیست؛ چرا که برنامه تلفن همراه آن، از فناوری NFC برای پرداخت در فروشگاه‌های فیزیکی پشتیبانی نمی‌کند. از طرف دیگر، Alipay گرچه یک کیف پول الکترونیکی و کیف پول تلفن همراه است، اما کیف پول دیجیتال نیست؛ چرا که اطلاعات کارت را برای پرداخت مستقیم از بانک نگهداری نمی‌کند.

یکی از گونه‌های جدید کیف پول دیجیتال، کیف پول‌های اینترنت اشیا (IOT Wallets) هستند. برخی از آنها با پول الکترونیکی کار می‌کنند و برخی دیگر با ارزهای مجازی؛ برخی از آنها در پوشیدنی‌هایی مانند ساعت، مچ‌بند یا ژاکت و برخی دیگر بر روی دستگاه‌های ثابت دارای کیف پول همچون یخچال هوشمند یا رایانه خودروی هوشمند نصب می‌شوند. یکی دیگر از مدل‌های نوظهور کیف پول دیجیتال، کیف پول ارز دیجیتال (Crypto Wallets) است. این شکل خاص از کیف پول الکترونیکی، کلیدهای عمومی و خصوصی کاربر را ذخیره می‌کند. این کلیدها به‌عنوان گواهی مالکیت برای ارزهای رمز پایه عمل می‌کنند که در زنجیره بلوکی ذخیره می‌شوند. برای تأمین ایمنی بیشتر، کیف پول سخت‌افزاری یا کیف پول سرد وجود دارد. آنها به طور آفلاین و معمولاً در قالب یک USB کار می‌کنند. برخی از کیف پول‌های کریپتو نیز قادر به پردازش پرداخت‌ها با ارزهای دیجیتال هستند.